با توجه این که حضرت حق در آیات قرآن مجید، و به زبان پیامبران و امامان همه انسانها را دعوت به تقوا کرده، و از آنان خواسته است در همه شئون زندگى‏ و در هر قدمى که برمى‏دارند و قلب را به هر نیتى که مى‏سپرند تقواى الهى یعنى اجتناب از هر حرامى که در رابطه با هر شأنى از شئون حیات است رعایت کنند بى‏تردید اجراى این فرمان نورانى و پر برکت از طرفى، و اتصال به تقوا از طرف دیگر براى انسان منافع و آثارى خواهد داشت.

اگر تقوا را چون درختى پاک و شجره‏اى طیبه تصور کنیم که همین گونه هم هست، پس باید اعتراف کنیم که این درخت باید و قطعاً ثمرات و محصولات بسیار مفیدى در عرصه‏گاه حیات دنیا و آخرت انسان از خود ظهور دهد.

این اوراق اگر بخواهد همه ثمرات و منافع تقوا را از طریق قرآن و روایات بیان کند بدون شک به چندین جلد خواهد رسید و از مسیر تفسیر دیگر آیات شریفه کتاب مجید حق باز خواهد ماند، ولى براى این که مطالعه کنندگان محترم از این خرمن پرفیض خوشه‏اى برگیرند به ترتیب سوره‏هاى قرآن به گوشه‏اى از منافع و آثار تقوا اشاره مى‏شود.

فلاح و رستگارى‏

وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ: «1»

نسبت به خدا در همه امورتان پروا کنید تا هماى فلاح و رستگارى را در آغوش بگیرید.

فلح در لغت به معناى شکافتن است، و از آنجا که زارع و کشاور زمین را با گاو آهن مى‏شکافد و هر گونه مانع رشد دانه‏ها را از میان برمى‏دارد، و زمین را آماده تخم پاشى و رشد گیاه مى‏کند عرب به او فلاح مى‏گوید.

کسى که با رعایت تقوا در همه شئون حیات، موانع راه سعادت دنیا و آخرت را بر طرف مى‏کند، و آنچه را سد راه خوشبختى است مى‏شکافد و حرکت در راه حق را ادامه مى‏دهد یقیناً به فلاح و رستگارى که همانا نعمت جاوید الهى در قیامت است مى‏رسد.

راغب اصفهانى در کتاب المفردات خود که بیان و توضیح لغات قرآن است مى‏نویسد: فلاحى که اهل تقوا و آراستگان به ایمان در قیامت به آن مى‏رسند عبارت است از: دانش و معرفت بى‏جهل، عزت به ذلت، حیات بى‏مرگ، ثروت و غناى بى‏فقر است.

معیت و همراهى با حق‏

وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ: «2»

و از خدا پروا کنید و بدانید بى‏تردید خدا همراه با پرهیزکاران است.

اجتناب و دورى انسان از همه آلودگى‏هاى ظاهر و باطن، و جدا زیستن آدمى از فساد و گناه و معصیت که عامل طهارت و پاکى است، زمینه ساز معیت و همراهى خدا با آدمى است، و خداى مهربان با هر کس معیت و همراهى داشته باشد مسلماً از آفات و فتنه‏ها در دنیا، و بلاها و عذاب‏ها در آخرت در امان خواهد بود.

اهل خدا، و مسافران به سوى دوست، و سالکان راه محبوب ترک همه گناهان را رکن و اساس تقوا دانسته، و بناى آباد دنیا و آخرت را مبتنى بر آن مى‏دانند و از چهار منزل مراقبت آن را اول منزل و پایه آن برشمرده‏اند:

«الاول ترک المعاصى و هذا هو الذى بنى علیه قوام التقوى و اسس علیه اساس الآخرة و الاولى، ما تقرب المتقربون بشیئ اعلى و افضل منه.

الثانى الاشتغال بالطاعات مع حضور القلب.

الثالث عدم الغفلة.

الرابع الحزن الدائم قال: انى لا اسکن الا فى قلب محزون.» «3»

اولین مرحله و منزل مراقبت ترک همه گناهان است، و این ترک و آزاد زیستن از معاصى است که پایه‏هاى تقوا بر آن بنا شده، و اساس آخرت و دنیاى صحیح را بر آن نهاده‏اند، بندگان مقرب خدا که با ارزش‏ترین انسان‏هایند به چیزى برتر و بهتر از ترک همه گناهان به خدا تقرب نجسته‏اند.

در معارف الهیه آمده: موسى از خضر پرسید آراسته به کدام حقیقت شده‏اى که به من مأموریت داده‏اند از تو بخشى از اسرار و واقعیات را بیاموزم، و با چه وسیله به این مرتبه و مقام رسیده‏اى؟! خضر در پاسخ گفت: به ترک همه گناهان. دومین مرحله مراقبت مشغول بودن به طاعات و عبادات با حضور قلب است.

و سومین مرحله آن خالى بودن از غفلت و بى‏خبرى نسبت به حقایق هستى است.

و چهارمین آن اندوه دائم و حزن همیشگى نسبت به عمر گذشته و فرصت‏هاى از دست رفته و کوتاهى در عبادت است.

حضرت حق جل و علا فرمود: من جز در دل محزون سکونت نمى‏گیرم!

مصون ماندن از عذاب سخت‏

وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ: «4»

از خدا پروا کنید و بدانید مسلماً خدا در کیفر بسیار سخت‏گیر است.

آرى کسى که به فرمان‏ها و احکام حضرت حق گردن ننهد، و زحمات و کوشش پیامبران و امامان را که جز هدایت انسان به سوى خیر دنیا و آخرت هدفى نداشتند قدردانى ننماید، و آئین و دین خدا را به مسخره بگیرد، و معبود خود را هواى نفس خویش قرار دهد، و به راه یاغیان و طاغیان برود مستحق سخت‏ترین کیفر و شدیدترین عقاب و عذاب است، و هر کس از خدا پروا کند و به حفظ خویش از گناهان و فسق و فجور برخیزد، و در همه شئون زندگى تقواى الهى را رعایت نماید البته از کیفر سخت او براى ابد در امان خواهد ماند.

مصون ماندن از نقشه ‏هاى خائنانه دشمنان‏

وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً: «5»

و اگر صبر و تقوا پیشه کنید و در میدان جهاد پایدار بمانید و از دوستى و موالات با دشمنان خدا بپرهیزید، نقشه‏هاى خائنانه و کید و حیله آنان اندک زیانى به شما نخواهد رسانید.

در این آیه شریفه خداى عزیز استقامت در میدان جنگ، و اجتناب از دوستى و معاشرت با دشمنان را مانع و سدى سخت در برابر اثر گذارى نقشه و تدبیر شیطانى یاغیان و طاغیان مى‏داند.

آرى اگر مسلمانان در برابر دشمنان خدا سستى نشان دهند، و از خود مقاومتى به میدان نیاورند، و راه دوستى و معاشرت و آمیزش با دشمنان را باز بگذارند، سزاوار شکست و ذلت مى‏شوند، و نقشه و تدبیر خائنانه دشمنان بر تمام شئون حیات آنان اثر مى‏گذارد، و از این طریق زیان‏ها و خسارت‏هاى غیر قابل جبرانى به مسلمانان وارد مى‏آید.

ایمان به خدا و قیامت، و توحید و طاعت اقتضاء مى‏کند که انسان در میدان هر جهادى تا پیروزى قطعى استقامت ورزد، و در همه امورش از تکیه بر دشمنان و پناه بردن به ولایت و دوستى آنان بپرهیزد، تا از زیان نقشه‏هاى آنان در امان بماند، زیرا کسى که به خدا توکل مى‏کند و بر آزمایشات الهى استقامت مى‏ورزد، و فقط به یارى او چشم مى‏دوزد، در هر میدانى نسبت به خواسته بر حقش چیره مى‏شود، و بر دشمنانش پیروز مى‏گردد، و در حفاظت نیکوى پروردگارش محفوظ مى‏ماند.

ولى آن که از غیر خدا توقع یارى مى‏کند، و به خودش واگذار شده قطعا از یارى پروردگارش و نصرت و حفظ خدایش محروم خواهد ماند.

من استعان بغیر الله فى طلب‏

فان ناصره عجز و خذلان: «6» آن که در خواسته و طلبى از غیر خدا یارى بخواهد، بى‏تردید یار او ناتوانى و خوارى است.

شکر و سپاس‏گزارى‏

فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ: «7»

پس تقواى الهى پیشه کنید تا شاکر و سپاسگزار نعمت‏هاى خدا شوید.

ناسپاسى و کفران نعمت به این است که انسان نعمت‏هاى عنایت شده‏ى حضرت حق را در گناه و معصیت هزینه کند، و شکر و سپاس نعمت به این است که همه نعمت‏ها را در راه طاعت و عبادت و احسان به خلق خدا خرج نماید.

هنگامى که انسان به دنبال روح تقوا از معاصى و گناهان اجتناب ورزد، و از قدم گذاشتن در وادى فسق و فجور بپرهیزد البته نعمت‏ها در مسیر ویژه خودش یعنى در همان جائى که خدا فرموده مصرف مى‏شود، و مصرف نعمت برابر با فرمان حق سپاس حق و بلکه عین شکر است.

تحصیل بهشت و قرار گرفتن در کنار سفره‏ى ابدى حق‏

لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ: «8»

ولى کسانى که تقواى پروردگارشان را پیشه کردند براى آنان بهشت‏هائى است که از زیر درختانش نهرها جارى است، در آن جاودانه‏اند، این بهشت‏ها سفره کاملى از انواع نعمت‏ها از سوى خداست، و آنچه نزد خداست براى نیکان بهتر است.

آرى اهل تقوا یعنى مردان و زنانى که از گناهان ظاهر و باطن اجتناب مى‏کنند و به فرمان‏ها و احکام الهى گردن مى‏نهند، و به حسنات اخلاقى و کردار پسندیده آراسته‏اند سزاوار بهشت‏هاى جاویدان و سفره‏ى کامل نعمت‏هاى ابدى حق هستند.

اینان که خداى مهربان از وجودشان تعبیر به ابرار نموده برخلاف اشرار که قانع به نعمت‏هاى زودگذر و از دست رفتنى مى‏باشند، و با خدا و قیامت و پاداش‏هاى الهى رابطه‏اى ندارند، از طریق ایمان و طاعت و عبادت و خدمت علاوه بر بهره‏گیرى از روزى حلال خدا در دنیا، موفق به کسب خوشنودى حق و بهشت‏هاى ابدى و سفره پرنعمت جاوید حضرت محبوب مى‏شوند.

قبولى اعمال‏

إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ: «9»

جز این نیست که خدا کوشش‏هاى اهل تقوا را مى‏پذیرد.

اهل تقوا که باطن خویش و کوشش‏ها و اعمالشان را از آلوده شدن به رذایل اخلاقى و کار و کردارشان را از ریا و خودنمائى حفظ مى‏کنند شایسته‏اند که حضرت حق همه مجاهدات ظاهرى و باطنى آنان را قبول کند به این خاطر در این آیه شریفه با قاطعیت قبولى اعمال آنان اعلام مى‏نماید.

امنیت از بیم و حزن‏

فَمَنِ اتَّقى‏ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ: «10»

پس کسانى که در مدار تقوا قرار گرفتند و امور خود را به کمک فرهنگ حق اصلاح نمودند بیمى و حزنى بر آنان نخواهد بود.

آرى انسانى که به خاطر تأمین سعادت دنیا و آخرتش، و تحصیل خوبى‏ها و کمالات، و مصون ماندن از خسارت‏هاى معنوى و زیان‏هاى روحى از ورود به عرصه معصیت اجتناب مى‏کند، و خود را از آلوده شدن به فسق و فجور حفظ مى‏نماید، و با همه وجود چون گوسپندى که از گرگ مى‏گریزد از گناه فرار مى‏کند، و با بکار گرفتن احکام الهى و قواعد شرعى و راهنمائى‏هاى حضرت‏ حق و پیامبران و امامان به اصلاح ظاهر و باطن خود مى‏پردازد، و به سوى رشد و اوج انسانیت حرکت مى‏کند چرا از عاقبت کارش بترسد، و از هزینه کردن عمرش غصه و اندوه به خود راه دهد؟!

عقاب و عذابى در انتظار او نیست که بترسد، و چیزى را در مسیر عمر از دست نداده که محزون و اندوهگین شود، آنچه به انتظار چنین انسان باتقوا و مصلحى است پاداش عظیم الهى است و رضایت و خوشنودى ارحم الراحمین، پس زمینه‏اى براى بیم و اندوه به خاطر تقوا و اصلاح براى او نیست.

قدرت فراگیر در جهان‏

اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ: «11»

از خدا کمک بخواهید، و صبر و استقامت پیشه سازید، بى‏تردید مالکیت زمین براى خداست، آن را به هر کس از بندگانش بخواهد به ارث مى‏دهد و سرانجام نیک براى پرهیزکاران است.

اگر جامعه و ملتى همه با هم در همه امورشان از حضرت حق که قدرتى بى‏نهایت و کارگزارى حکیم است یارى و کمک بخواهند، وجود مقدس او درخواستشان را اجابت مى‏کند و به آنان براى به نتیجه رسیدن کارشان یارى مى‏دهد، و اگر در برابر حادثه‏ها چه حادثه‏مالى و چه حادثه اجتماعى و نیز در برابر آزمایشات الهى و هم چنین در عرصه انجام عبادت و خوددارى از گناه صبر و استقامت از خود نشان دهند، به پیروزى و رستگارى قطعى مى‏رسند، و از شکست و ذلت مصون مى‏مانند.

چنین ملتى با همراه داشتن یارى حق، و با صبر و استقامتى که آنان را چون فولاد آب دیده مى‏کند به مرز قدرت فراگیر مى‏رسند و یقیناً مى‏توانند حکومتى جهانى بر اساس فرهنگ الهى برپا کنند.

مصونیت از حرام‏خوارى‏

فَکُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالًا طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ: «12»

از آنچه بهره و غنیمت به دست مى‏آورید در حالى که حلال و پاکیزه است بخورید، و از خدا پروا کنید، یقیناً خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

تقواى الهى پس از آن که با تمرین ترک گناه، و توجه به حضرت حق، و روى‏کرد به قیامت به صورت روحى مقاوم در باطن انسان تحقق پیدا کند، هم‏چون سپر محکم و استوارى براى آدمى خواهد بود که حملات سهمگین هر حرامى به ویژه حرام‏هاى مالى را که جاذبه‏هاى شدیدى دارد در هم مى‏شکند، و عرصه زندگى و حیات انسان را از ورود این خطر عظیم و خسارت‏هاى غیر قابل جبرانش در مصونیت قرار مى‏دهد.

انسان باتقوا و پرهیزگار که از سکوى تقوا با چشم دل و دیده‏ى بصیرت خدا را مى‏نگرد، و صحنه‏هاى عظیم قیامت را مشاهده مى‏نماید، قدرت رفتن به سوى مال حرام را ندارد، و دست پاک و الهى‏اش به سوى لقمه حرام دراز نمى‏شود، و جز به حلال طیب و پاک خدا قناعت نمى‏ورزد.

محبوبیت در پیشگاه خدا

إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ: «13»

بى‏تردید خدا اهل تقوا را دوست دارد.

عشق و محبت ویژه حق از افق وجود هر انسانى طلوع نمى‏کند، این کیمیاى حیات بخش، و اکسیر اعظم را در ظرف وجود هر کسى قرار نمى‏دهند، این رشته نورانى را به گردن قلب هر انسانى نمى‏اندازند، هر بى‏سر و پائى را در فضاى عشق و محبت نمى‏پذیرند، و هر کسى را چوب انداز در گردونه محبوبیت قرار نمى‏دهند، از شرایط زیبا و پرقیمت ورود به میدان محبت حق و عرصه محبوبیت حضرت رب داشتن سرمایه بسیار پرسود تقواست، حقیقتى که عامل جذب محبت او به سوى انسان، و سبب تحقق آن براى آدمى است.

کسى که محبوب مالک مالکان، و رب ارباب، و منبع غنا و استغنا، و چشمه‏ى کمالات بى‏نهایت، و دریاى بى‏پایان کرامت، و ریشه حق و حقیقت، واصل و بنیان خلقت و خلاصه ارحم الراحمین و اکرم الاکرمین گردد، آیا مى‏توان سود و نفعى که از جانب آن محب به محبوب مى‏رسد به شماره آورد و به محاسبه کشید؟!

دیوانه کنى هر دو جهانش بخشى‏

دیوانه تو هر دو جهان را چه کند

به دست آوردن بشارت دنیائى و آخرتى از سوى حق‏

الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْرى‏ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدِیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: «14»

آنان که ایمان آوردند، و پیوسته تقوا پیشه کردند، براى آنان در دنیا و آخرت «نسبت به دست یافتن به مقامات و مراتب عالى و بهشت‏هاى جاویدان و خوشنودى حق مژده و بشارت است» براى حقایق الهیه و خواسته‏هاى ربانیه تغییرى نیست، این است آن رستگارى بزرگ.

براى پرهیزکاران بنابر آیات قرآن مجید و روایات و معارف الهیه از جانب خدا به وسیله الهام یا رؤیاى صادقه مژده‏ى بشارت است که به دنبال تقوا این سرمایه عظیم معنوى به درجات و کمالات رفیعه در دنیا مى‏رسند، چنان که به حضرت یوسف آن پاکدامن بى‏نظیر و متقى بى‏بدیل مقامات و مراتب آینده‏اش را در خواب نشان دادند، و منازل و درجات اهل تقوا را به وسیله وحى و زبان پیامبران و امامان مژده داده‏اند که بى‏تردید به آن منازل و درجات در عرصه‏گاه قیامت خواهند رسید چنان که در قرآن مجید آمده:

لِلَّذِینَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ: «15»

براى آنان که تقوا پیشه کردند، نزد پروردگارشان بهشت‏هائى است که از زیر درختانش نهرها جارى است، در آن جاوید و ابدى هستند، و نیز براى آنان همسرانى پاکیزه و خوشنودى و رضایت از سوى خداست و خدا بیناى به بندگان است.

رهائى از دوزخ‏

ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیها جِثِیًّا: «16»

سپس اهل تقوا را نجات مى‏دهیم و ستمگران را در دوزخ در حالى که براى ابد به زانو در آمده‏اند رها مى‏کنیم. تقواى اهل تقوا سپر استوارى است که آنان را گرچه از مسیر دوزخ به سوى بهشت حرکت کنند از آتش و عذاب حفظ مى‏کند، و نمى‏گذارد نسبت به آتش و شراره و حرارت آن اندک چیزى احساس کنند، ولى آنان که نخواستند به این سپر محکم، و مانع مستحکم مسلح شوند و نخواستند در سایه عبادت و طاعت و خدمت به خلق نیروئى معنوى و قوى و گامى استوار پیدا کنند، در قیامت اندک مصونیتى از عذاب نخواهند داشت، و همانطور که در دنیا به سوى بندگى حق و خدمت به خلق گام برنداشتند، در قیامت نیروى گام برداشتن به سوى بهشت را نخواهند داشت و در دل آتش دوزخ به زانو خواهند آمد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره 189.

(2)- بقره 194.

(3)- تذکره المتقین شیخ مفید بهایى ص‏

(4)- بقره 196.

(5)- آل عمران 120.

(6)- تفسیر محى‏الدین، ج اول ص 215.

(7)- آل‏عمران 123.

(8)- آل‏عمران 198.

(9)- مائده 27.

(10)- اعراف 35.

(11)- اعراف 128.

(12)- انفال 69.

(13)- توبه 7.

(14)- یونس 63- 64.

(15)- آل‏عمران 15.

 (16)- مریم 72